Titel

Nergens verloor de VVD zoveel als aan de grens, zoals in het Brabantse Reusel-De Mierden. De PVV werd er tot veler verrassing de grootste.

Gertjan van Schoonhoven

december 2023

Marian, zijn vrouw, blijft hem ook na 45 jaar huwelijk verbazen, zegt Harrie Wenting. Woensdag 22 november, verkiezingsdag, liepen ze samen naar het stembureau in hun dorp Hulsel in De Brabantse Kempen, en vroeg hij haar wat ze eigenlijk ging stemmen. ‘Ik denk,’ zei Marian Wenting (64), ‘dat ik maar eens Wilders ga stemmen.’
Een kleine twee weken later, op een waterkoude maandagochtend in december, zitten we aan de keukentafel. Er is koffie en brood; in de tuin ligt nog wat sneeuw. Het huis van de Wentings - hij schrijver en journalist; zij ‘gepensioneerd oppasoma’- wordt verbouwd. De werkman uit Tilburg schuift ook aan voor de lunch - én de discussie.
Want het is even Op1 aan de keukentafel. Onderwerp: de verkiezingen in grensgemeente Reusel-De Mierden. Aanleiding: nergens lijkt de VVD zoveel stemmen aan de PVV te hebben verloren als hier. Tot veler verrassing, ook hier.
Bij ‘Brabant’ en ‘PVV’ denk je eerder aan wielerdorp Rucphen, waar Wilders  al jaren met afstand de grootste is en ook dit jaar weer groeide. Volgens electoraal geograaf Josse de Voogd herken je PVV-gezinde plaatsen aan de rolluiken voor de ramen. Klopt helemaal met Rucphen. Maar Reusel-De Mierden?
Nauwelijks een rolluik te bekennen.
Reusel-De Mierden is een landelijke fusiegemeente van vier kerkdorpen: Lage Mierde, Hoge Mierde, Hulsel en Reusel, samen zo’n 14.000 inwoners. De ene helft winkelt in Eindhoven, de andere in Tilburg. Tanken doet iedereen in België, dat hier zowat op loopafstand ligt. Een liter benzine is er 40 eurocent goedkoper. Goud geld als je, zoals iedereen hier, op de auto bent aangewezen.
Eens was dit agrarisch KVP-land, daarna CDA-land. Daar is niks meer van over, althans niet bij landelijke verkiezingen. In de raad heeft het CDA nog drie van de vijftien zetels. Maar in november stemden nog maar 405 inwoners op Henri Bontenbal. Dat is één stem minder zelfs dan Rob Jetten van D66 kreeg - toch de partij die alle melkveehouders en varkensboeren hier wil halveren. Geert Wilders  kreeg er 2411:  zes keer zoveel.
De liefde tussen Reusel-De Mierden en het landelijke CDA was al veel langer over, dat is geen nieuws. Maar dat Wilders twee keer zoveel stemmen kreeg als  VVD-lijsttrekker Dilan Yesilgöz, is opvallend. Reusel-De Mierden was het hele Rutte-tijdperk stabiel VVD-land. Dertien jaar was hij hún man. Nu verloor de VVD - na Tubbergen en Dinkelland - nergens zoveel als hier: 14,3 procent. In Twente werd Pieter Omtzigt de new man in town, hier dus Wilders. ‘VVD-gebied’ werd ‘PVV-gebied’.
Zo verrast als Harrie Wenting was over zijn vrouw, zo verrast blijken lokale politici over ‘hun’ kiezers. Ook na anderhalf uur praten in het gemeentehuis in Reusel - een typische jaren negentig-creatie van Alberts & Van Huut die verraadt dat de gemeente toen is gefuseerd - weet VVD-fractievoorzitter David Geysen (60) het antwoord niet. Het is opties afpellen.
Asiel? Speelt hier nauwelijks, zegt Geysen, accountant en als Limburger ‘een allochtoontje’ in de Reuselse politiek. Verderop, letterlijk óp de grens, wordt Fletcher Hotel De Kempen sindskort weliswaar  afgehuurd door het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA). Asielzoekers die per COA-bus onderweg zijn van Ter Apel naar het azc in Budel blijven er ‘één nachtje pitten’, zoals Geysen zegt. Commotie? Nul. ‘Iedereen bij de gemeente was er klaar voor. Maar naar de inloopavond kwamen twee inwoners.’
Anderzijds: je weet het niet. Asiel is landelijk een urgent thema. Het hoeft niet per se lokaal erg te spelen om toch het stemgedrag te beïnvloeden. ‘Men is hier niet heel erg pro-migratie,’ zegt Niels Huijbregts (26), fractievoorzitter van Samenwerking, dat met acht van de 15 zetels de absolute meerderheid bezit in de raad.
De lokale ‘PVV-stem’ zit in zijn achterban, zegt Huijbregts. En het is een feit: een week voor de verkiezingen sliepen de eerste asielzoekers in het hotel. Mensen laten hier niet altijd het achterste van hun tong zien. Je wéét niet wat er aan de keukentafel broeit.
Maar nee, last van de asielzoekers-voor-één-nacht lijkt niemand te hebben. Het is zoals Harrie Wenting had gezegd, toen hij de verslaggever van de bus in Bladel had gehaald. ‘De mensen die er vroeger sliepen, kende ik niet. De mensen die er nu slapen ken ik ook niet. Dus wat is het probleem?’
In de Reuselse uitslag zou ‘asiel’ dus een rol gespeeld kunnen hebben als ‘landelijk’ thema; een keiharde lokale aanleiding is niet echt te vinden. Wat dan wel? ‘Bestaanszekerheid’? Mwah. Dit is - was - niet voor niks VVD-gebied. Het eigenhuizenbezit is hoog, ‘sociale huur’ is er weinig. Rijtjeshuizen zie je nauwelijks; de meeste huizen hier zijn vrijstaand of twee-onder-een-kap. De uitkeringsafhankelijkheid is relatief gering.
En dan nog.. dit is van oudsher geen gebied waar de mensen vinden dat de overheid meteen moet bijspringen. Dit is, ten diepste, boerenland. ‘De mentaliteit is: handen uit de mouwen,’ zegt Cor van der Heijden (66), naast raadslid voor Samenwerking historicus. Toen de vier kerkdorpen in 1997 fuseerden, kregen alle inwoners zijn boek over de lokale geschiedenis: Schrandere boeren en schriele bestuurders.
Uit dat ‘schriele’ zou je kunnen afleiden dat gebrekkige lokale voorzieningen een factor zijn in de uitslag. En ja: leefbaarheid is een thema, zeggen de raadsleden. Het openbaar vervoer is heel matig, vertrouwde winkels verdwijnen. Als, zoals in mei in Reusel gebeurde, de huisartsenpost van de commerciële keten Co-Med opeens sluit, is het opeens wel heel ver rijden naar een huisarts.
Dat alles versterkt het lokale gevoel, dat hier van oudsher sowieso al leeft, ‘aan het einde van het zandpad te leven’, zoals Niels Huijbregts dat noemt. Maar echt schraal is het aanbod van voorzieningen ook weer niet. Hartje Reusel is De Kei in aanbouw, een nieuw cultureel centrum. Het kleine Hulsel - 800 inwoners - kreeg toch een splinternieuwe basisschool. Dus nee, zeker vergeleken met het Franse of Britse platteland is de leefbaarheid op peil, zegt Van der Heijden.
Ook VVD-raadslid David Geysen relativeert de klachten over afnemende leefbaarheid. ‘Mijn moeder noemt dat: “klagen met gezonde benen”,’ zegt hij lachend. ‘Waar maak je je druk om?’
Geysen en Huijbregts verklaren de switch van VVD naar PVV meer politicologisch. Zo diep zitten de wortels van de VVD niet, zegt Geysen over zijn partij, die in de raad twee zetels heeft. ‘Bij Samenwerking komen er veel mensen naar politieke avonden, bij ons anderhalve man en een paardekop. In 2021 haalden we bij de Kamerverkiezingen 32 procent, maar dat was óók een proteststem. Dat haalde de VVD zelfs in Vught niet.’
Huijbregts, de jonge fractievoorzitter van Samenwerking, studeerde in Nijmegen politicologie en kent de grote bewegingen. ‘Sinds de LPF in 2002 is er een kiezersstroom op gang gekomen die telkens ergens anders onderdak zoekt. In maart, bij de Statenverkiezingen, stemde die groep hier BBB. Maar Van der Plas is haar momentum kwijt geraakt.’
Zeker óók omdat Wilders opeens ‘Geertje Milders’ werd, zoals Huijbregts het uitdrukt. Wilders harde anti-islamitische retoriek van voorheen viel hier niet goed en was in het verleden vermoedelijk een drempel om op hem te stemmen, zegt Geysen. ‘Tekeergaan tegen het geloof moet je hier niet doen. De Heer is de Heer, ook als hij Allah heet.’
‘Een optelsom.’ Dat is wat het is, had Cor van der Heijden gezegd, toen we na bijna twee uur praten over de uitslag - waarvan hij merkbaar is geschrokken - met de jas in de hand in de hal van zijn verbouwde boerderij stonden. Tijd om de verslaggever naar de bushalte in Bladel te brengen. Maar een optelsom van wat?
Zijn boek over de geschiedenis van deze Kempische gemeente geeft iets van een antwoord. Verandering. ‘Daar houden mensen hier niet zo van,’ had Niels Huijbregts gezegd. Toch blijkt in Van der Heijdens boek verandering de constante.
Nog na de oorlog was dit het land van veel kleine keuterboertjes en nog veel woeste grond. Einde van het zandpad, inderdaad: eind jaren zestig was de helft van de wegen nog onverhard.
Maar de ruilverkaveling herschiep de agrarische economie én het landschap compleet. Keuterboertjes werden megaboeren, ook op ‘onbruikbare’ grond. Veel mensen gingen buiten de landbouw werken -  bij Philips of VDL. ASML in Veldhoven zit hier dik 20 kilometer vandaan.
Verandering dus. En als de discussie aan de keukentafel bij Harrie en Marian Wenting iets duidelijk maakte, dan was het wel het gelijk van Niels Huijbregts: mensen hier houden niet van verandering. Verandering was de verbindende factor tussen alle onderwerpen die aan de keukentafel ter sprake kwamen.
Over hoe verraden de boeren zich hier voelen door de landelijke politiek, het CDA voorop. Eerst moesten ze allemaal megaboer worden, nu moet het wéér anders. Over de invloed van succesverhaal ASML op de lokale huizenmarkt, sinds kort ook in Hulsel. Indiase expats kochten blind van Funda een tussenwoning.
Dat ASML-ers uit het buitenland met hun ‘keigoede salaris’ en ‘keigrote belastingkorting’ huizen kunnen wegkapen die anders naar eigen mensen waren gegaan, zet kwaad bloed. Het is, klonk het aan de keukentafel, ‘niet éérlijk’. ‘Je verzint toch niet dat je mensen belastingkorting geeft om in een ander land de huizen voor de neuzen van de inwoners weg te kapen!’ Nee, misschien niet de schuld van ASML. ‘Maar Philips bouwde tenminste z’n eigen huizen.’
Er is bewondering voor ASML. ‘Maar ze kopen alle huizen op en de wegen slibben dicht. Het houdt maar niet op.’
Hetzelfde gevoel, maar dan cultureel, bekruipt de keukentafel als ze de krant lezen - of ze nu PVV hebben gestemd of VVD. Vandaag nog, voorpagina Eindhovens Dagblad. ‘Knecht’, ‘roe’, ‘zwart’: dat kan echt niet meer,’ meldt de krant. ‘Wat kan er eigenlijk nog wel?’
In Reusel-De Mierden is Zwarte Piet nu ook al een roetveegpiet - de kleindochter herkent een zwarte Piet al niet meer als Zwarte Piet. ‘Wanneer stopt dit!’, klonk het emotioneel aan de keukentafel. ‘Is dit nog Nederland of niet?!’
Zo voelde de keukentafel overal de hete adem van de verandering. Het platteland wordt stad - langzaam, maar onherroepelijk. Met z’n buitenlandse expats, huizenprijzen en opvattingen. Voorheen was Rutte (‘Zwarte Piet is zwart’) de man die dat moest tegenhouden. Nu moet Wilders het maar proberen met zijn ‘Nederlander weer op één’. En ja, dat hij zich minder agressief uitdrukt, heeft zeker geholpen om op hem te stemmen, zei Marian.
Reusel-De Mierden verandert - dat is een feit. ‘Leg maar vast een cricketbaan aan,’ had David Geysen lachend gezegd. Maar de keukentafel roept om verandering tegen de verandering. ‘We vieren hier geen Suikerfeest maar Kerstfeest. Dat willen we graag zo houden.’