Op vrijdag 5 november stond Els Vosters uit Reusel op het podium van de Kei met haar monoloog over het boek 'Achteraf'.

Haar bewogen verhaal werd ondersteund door de mooie natuurfoto's van Guydo Verspaandonk

MONOLOOG ACHTERAF                                                                      

Door Harrie Wenting en Els Vosters

Komt op met schrijfblok en pen in haar handen. Loopt rond, kijkt rond en zegt even niets.

 Even stilte.

Ik ben een schrijver en ik heb al vele verhalen geschreven vrolijke maar vooral ook  levenslustige verhalen.Nu  ben ik op weg voor een zeer droevig  aangrijpend verhaal…Ik werd op een zaterdag door een man opgebeld en hij vertelde me dat hij ging sterven. Sterven, ja, dat doen we allemaal. Je weet alleen niet hoe, wanneer en onder welke omstandigheden.Maar deze man vertelde me door de telefoon dat hij dat wèl wist. Hij wist hoè, wáár en wanneer.Toen ik hem voor het eerst aan de lijn had dacht ik dat het een grap was, maar met de dood valt toch niet te spotten?Maar hij verzekerde me dat het geen grap was, het was de keiharde werkelijkheid. Ongeneeslijk ziek, de artsen hadden hem ooit nog twee jaar gegeven. Dat was nu 2,5 jaar geleden. Hij leefde dus al in de extra tijd zoals hij dat noemde. Hij vergeleek het als de toegevoegde minuten van een voetbalwedstrijd, wachtend op het laatste fluitsignaal.

Dood gaan.

Ik vroeg hem waarom hij mij belde als ie dan toch zo graag dood ging. Hij wilde dat ik een boek ging schrijven over zijn keuze om te sterven.Sterven? Keuze om te sterven? Hebben we daar dan een keuze in?Hij vond van wel..En als hij  dan toch moet sterven dan wilde hij daar een bijzonder moment voor kiezen. In de nabijheid van de mensen die hem op deze wereld het meest lief zijn en op een manier dat anderen er geen last van zouden hebben. Dat zou hij graag laten beschrijven, het liefst in een boek.Een boek over dood gaan? Hoe kun je daar nu een boek over schrijven en waarom zou ik dat voor hem moeten doen? Waarom ik? Er zijn zoveel goede boekschrijvers in Nederland? Mannen zoals Kluun, die schreef eerder ook al over de dood. Eigenlijk wilde hij het zelf schrijven, hij had al een cursus schrijven aangevraagd maar de envelop ligt nog ongeopend in de kast. Zijn minuten tikte weg en hij had zijn laatste hoop op mij gevestigd.Hij vroeg me of ik eens langs wilde komen. Ik keek in mijn agenda en ik vroeg of hij vrijdag kon. Vrijdag? Zei hij…. Dan hoeft het niet meer.
Hoezo, dan hoeft het niet meer?’Dan ben ik er niet meer zei hij. Ik kreeg een brok in mijn keel. Ik was sprakeloos. Ik vroeg hem heel voorzichtig wanneer het dan afgelopen zou zijn. Donderdag, zei hij.  Over vijf dagen dan is hij er gewoonweg niet meer. Ik sprak met hem af dat ik de volgende dag langs zou komen want we konden geen minuten verloren laten gaan.  Als ik er al aan zou beginnen want we moesten  het er eerst nog maar eens goed over hebben. 

En zo begon het verhaal, het waargebeurde verhaal van José.

Toen ik voor het eerst bij zijn huis aanbelde deed zijn vrouw open. Ik kwam een kamer binnen en zag  een meisje aan een tafel zitten en daaromheen drentelde een man. Een boom van een kerel. Ik vroeg waar de zieke was en de boom antwoordde: dat ben ik. Onvoorstelbaar een boom van een kerel en hij liep daar nog gewoon rond.  Niet te geloven dat hij er over een paar dagen niet meer is.
Ik moest gaan zitten en als ik het niet erg vond dan rookte hij er een sigaretje bij. Nu het toch een aflopende zaak is maakt dat toch niks meer uit.En ik ging zitten. Als een waterval kreeg ik een verhaal over me uitgestort. Een verhaal over een vreselijke ziekte en alles wat daaraan vast hangt.Het begon met een pijntje in zijn buik maar al snel bleek het meer. Het klassieke verhaal van de arts die toch wil opereren maar de patiënt zelf weet eigenlijk wel beter. Als dan uiteindelijk de fatale woorden uitgesproken worden: tumor aan de dikke darm en allemaal uitzaaiingen als er geen hoop meer is zakt de grond onder je voeten weg en komen de vragen.Hoe moet het verder met mijn vrouw? Aan wie moet mijn dochter haar vragen straks gaan stellen en wie let er op  op haar als ik er niet meer ben? Vragen, vragen en nog eens vragen.Maar geen antwoord, geen enkel antwoord. Het benauwde hem wel heel erg dat hij zijn dochter moet loslaten en dat hij haar niet kan zien opgroeien. Het is een ingrijpende ziekte die emotioneel veel met je doet. 

En nu, nu ga ik er vandaag voor het laatst naar toe, morgen zal hij sterven. 

Nadat ik die zondagavond met hem in gesprek was gegaan ben ik in een stroomversnelling terecht gekomen. We werden het eens over de voorwaarden om zijn levensverhaal tot en met zijn einde te gaan beschrijven. Hoe meer ik met hem in gesprek was hoe minder ik kon weigeren. Ik was zijn laatste strohalm. Ik had zijn laatste wens in mijn hand. Met deze pen zelfs letterlijk.We hebben elkaar bij onze eerste ontmoeting diep in de ogen gekeken. Ik zag daarin een leven schuil gaan, van een man die het allemaal heeft meegemaakt. Jong en dolend door het leven. Hij vond een vrouw en ze kregen samen een dochter. Zijn oogappeltje. Dat was met stip het mooiste wat hem ooit is overkomen. Hij maakte van zijn hobby zijn beroep, als bosarbeider heeft hij hard gewerkt, vaak onder zware omstandigheden maar hij vergat vooral niet om van het leven te genieten. Maar in die grote ogen zag ik ook emotie, wanhoop, vertwijfeling en angst. Vooral veel angst.Het naderende afscheid ging hem niet in de koude kleren zitten en hij had voor zijn laatste dagen nog een vol programma af te werken. 

Die eerste dag vertelde hij dat hij met zijn vrouw en dochter naar België was gereden. Ze hadden net zoals ze vroeger altijd deden een zak patat gehaald en daarna de auto op een weg in het grote bos laten stoppen. Daar onder de woudreuzen hadden ze hun laatste maaltijd buiten de deur genuttigd. De wind die de takken liet bewegen en verder de stilte. Er was niet gesproken tijdens het eten. Dochter op de achterbank, de gezinszak open gescheurd tussen hen in. Van die gewone kleine dingen kon hij intens genieten.Terwijl hij me erover vertelde schreef ik mijn vingers blauw. Ik probeerde hem niet te onderbreken, bang het verhaal te verstoren. Pas later hoorde ik dat hij eigenlijk helemaal niet zo’n prater was, maar dat hij erg onder de invloed van de morfine had gestaan. 

De volgende dag, de maandag, zijn er vele mensen op bezoek geweest. Iedereen wilde hem nog even spreken om afscheid te nemen. Elk gesprek dat hij voerde was heel speciaal voor hem, elk gesprek was het laatste met die persoon. Ik probeerde het me voor te stellen maar het lukte me niet goed.Afscheid nemen, oké. Maar telkens opnieuw afscheid nemen! Met je baas,collega, de buurman je schoonmoeder en de rest van de familie. Tot hoever kun je gaan, wanneer is het genoeg?. Hij probeerde iedereen een bemoedigend woordje terug te geven maar zijn bemoedigende woorden raakten uitgeput, vooral als het kringetje om hem heen steeds kleiner werd en er op het laatst alleen de aller dierbaarste nog over zijn.Ik hoorde dan de angst en onzekerheid in zijn stem, het drong door tot in mijn botten.  

Als hij dit soort dingen vertelde klonk dat rationeel maar toch kreeg ik er rillingen van over mijn rug. Dan probeerde ik me voor te stellen hoe het zou voelen als ik zelf in zo’n situatie zou zijn. Ik kan me daar niets van voorstellen. Ik zou ook echt niet weten of ik zo’n keuze überhaupt wel zou kunnen maken.Een keuze om actief je leven te laten beëindigen op een zelf gekozen moment. Hij had uitgerekend dat op die bewuste donderdag hij zelf en zijn vader bij elkaar precies 120 jaar op deze aardbol doorgebracht hebben.Het is maar waar je voor kiest. Het is zijn keuze. Het moeilijkst vond hij wel om dit met zijn vrouw en dochter bespreekbaar te maken. Hoe kon hij zijn eigen vrouw vertellen dat hij uit het leven wilde stappen? Hij bedacht ook dat hij met zijn keuze ook anderen na hem een voorbeeld wil stellen hoe je keuzes kunt maken. Hoe je op jouw eigen wijze uit deze wereld kunt stappen op een moment dat je zelf bepaald. 

Met de arts die hem naar dat afscheid begeleidde had hij een innige band gekregen, de arts was zelf ook ongeneeslijk ziek. Ook dokters hebben niet het eeuwige leven…Hij heeft me verteld hoe hij zijn afscheid voorbereidt heeft. Hij is nog één keer met zijn vrouw langs alle dierbare plekjes uit zijn leven gereden. Samen hebben ze aan de rand van het bos gestaan waar hij met zijn motorzaag de mooiste eiken tegen de grond legde. Als een ultieme spijtbetuiging had hij zich naar de bomen die het overleefd hadden verontschuldigd. Ook naar alle dieren die hij in zijn leven opgegeten had verontschuldigde hij zich. ‘Dat moet toch nooit de bedoeling zijn geweest van de schepper,’ zei hij dan.Ik moet zeggen, hij heeft over veel dingen een bijzondere kijk.  Af en toe wat filosofisch maar zeker bijzonder.Op de momenten dat ik met hem sprak zag ik alle denkbare emoties voorbij komen. De boosheid dat hem dit overkwam, de onzekerheid die het met zich mee brengt en de angst voor alles wat er nog komen gaat.Zo vertelde hij over de laatste wens van zijn dochter die heel graag een nieuw hondje wou hebben. Hij had dit in zijn laatste week nog zelf voor haar uitgezocht en zelfs een naam bedacht. Dushi. In dat kleine pluizebolletje zou zijn geest voortleven. ‘Eerst zelf dieren opeten en daarna voortleven in een hond…’ zei hij dan. Maar als hij aan zijn dochter dacht stonden wel de tranen in zijn ogen. ‘Wat moet er nu van mijn meisje worden als ik er niet meer ben?

 Vandaag is hij voor het laatst samen geweest met zijn broers en zussen. Sommigen daarvan had hij de laatste jaren weinig gesproken maar hij wilde ze nog voor één keer zijn boodschap mee geven. Hij had een soort van cabaretoptreden in gedachten en hij zal me daar dadelijk ongetwijfeld over vertellen.Nu zijn enkel zijn vrouw en dochter nog over: het kringetje wordt steeds kleiner!!Vanavond zou hij alleen met hen tweeën in huis zijn en nog voor één keer zullen ze zich aan elkaar vast klampen. Ik heb hem een uur geleden gebeld,  en  vroeg hem hoe de dag was geweest. Klote zei hij. Hoezo klote was het dan niet verlopen zoals hij had gehoopt.Toch wel, het was wel goed verlopen alle familieleden waren bij hem langs geweest. Hij had zich voorgenomen om niet meer te knuffelen, hij wilde dat ellendige janken voorkomen.Maar dat lukte niet. Hij zei: Toen mijn jongste zus voor me stond toen moest ik ze toch even vast houden. Ik heb ze stevig tegen me aangedrukt. Ik wilde haar nooit meer los laten en terwijl ik ze tegen me aandrukte zag ik als een sneltreinvaart alle mooie momenten passeren. En toen de volgende en de volgende. Ellendig voel ik me nu. Klote. Er waren veel tranen vergoten. Ik kon me daar wel iets bij voorstellen.Hij vroeg of ik als je blieft langs wilde komen. Eigenlijk zou hij de laatste avond  alleen met zijn vrouw en dochter doorbrengen. Maar er waren nog een aantal dingen die hij me moest vertellen en dat moest hij per sé zelf doen. Ik was zijn laatste strohalm. 

Ik had ergens anders een afspraak maar kon ik dit weigeren?Ik pakte mijn pen en mijn schrift en hier sta ik dan.Als ik dadelijk die deur door loop is er voor mij geen weg meer terug. Dan heb ik voor het laatst de gelegenheid om hem nog iets te vragen…Ik bedenk me nu dat ik goed door moet vragen op de laatste minuten. Gaat hij zitten of liggen als het zover is en waar zijn op dat moment zijn vrouw en zijn dochter?Wat zijn de laatste woorden en wat gebeurd er daarna met zijn lichaam….Gisteren en eergisteren heeft hij me al over zijn afscheidsbijeenkomst verteld die aanstaande maandag plaats vindt. Omdat hij niet in God en de kerk gelooft  is het afscheid in een feestzaal. Hij wil dat iedereen gezellig met elkaar kletst, dat zou hij zelf ook het liefste gedaan hebben. Zijn zwager moet dan de natuur foto’s laten zien die hij in zijn vertrouwde omgeving van De Utrecht gemaakt heeft.Hij heeft aangegeven dat hij na het afscheid alleen zijn vrouw en dochter mee naar het crematorium wil hebben. Geen gedoe en geen afscheidsdienst. Ook niet daar.Over alles heeft hij nagedacht, tot de laatste minuut. Zijn kist is van speciaal ongelakt berkenhout en de gouden tanden in zijn mond worden er na zijn overlijden uitgehaald om er een sierraad voor zijn dochter van te laten maken.

Heel bijzonder.. 

Stilte  er worden weer enkele dia’s gedraaid.

Achteraf.

Nu is alles achteraf, het is voorbij.

José is dood, mijn schrift staat vol met aantekeningen (bladert erin).

Ik heb gisteren de weduwe gesproken, ik was benieuwd of alles verlopen was zoals hij het gepland had.

‘Ja en nee,’ vertelde ze.

‘ja en nee?’ vroeg ik en toen begon ze te vertellen.Als vrouw sterf je ook een beetje mee en ja, hij is dood. ‘Maar er gebeurden wel een aantal onverwachte dingen.Het begon al op de ochtend van zijn laatste dag. Van ónze laatste dag. Ik vroeg of hij nog speciale wensen had op zijn laatste dag. Hij wilde samen met mij in bad en zich na afloop niet afdrogen. Onze beider vezels, vermengd in het water, wilde hij met zich meenemen op zijn laatste reis, dat was héél bijzonder. Daarna heeft onze dochter  een tijd lang zwijgend op bed gelegen dicht tegen haar vader aan. Ze hadden geen woorden nodig om hun gevoel te beschrijven, slechts de stilte gaf het antwoord. Daarna ging het snel. De arts kwam langs op het afgesproken tijdstip. Jose nam zijn vertrouwde pilsje in de ene hand, zijn andere hand sloeg hij om onze dochter. Tussen zijn lippen het onafscheidelijke shaggie. Ik zelf lag aan de andere kant in zijn armen. Hij wilde ons héél dicht bij hem hebben.En toen ……. de spuit die akelige ellendige spuit. Hij wist precies wat hij nog wilde zeggen als laatste zin en heeft dat ook gedaan. Voor zover dat hij dat nog kon. Hij zei: Dag meiden van me, zorg goed voor elkaar hè? Zijn  laatste woorden waren HOUDOE.

En toen was het afgelopen. Toen werd het heel stil, het leek wel of iedereen zijn adem in hield.En dat was het dan. Tenminste voor hem, maar voor mij niet.Nog diezelfde dag werd de kist gebracht, het was een speciaal model, een scheepskist  van ongelakt hout, hij had de kleur en het type  zelf uitgezocht, maar hij was één ding vergeten.  De maat. De kist was te klein, hij paste er niet in. Dit is toch niet te geloven ze hebben hem toch zelf in levende lijve gezien toen hij de kiste bestelde. Hoe vaak maak je het mee dat een aanstaande dode zelf zijn kist komt bestellen. Ik vond dit niet kunnen en ik was zo ontzettend kwaad, toen was de maat bij mij vol. Ik had me lang groot gehouden maar toen kon ik de waterlanders niet meer tegenhouden.Uiteindelijk kon er wel een andere kist komen maar op dat moment was het echt niet leuk.Bij het crematorium ging het ook nog mis omdat men vergeten was om zijn gouden tanden veilig te stellen, gewoonweg vergeten!! Althans, dat kreeg ik daar te horen.Op mijn aandringen ging er alsnog een of andere hansworst op het laatste moment mee aan de slag. Alleen de gedachte al, ik had het daar helemaal gehad.

En nu ……..nu  is er niets meer alleen de herinnering en die herinnering leeft voort in onze dochter,”ons “ meisje die nu haar vader moet missen. Maar natuurlijk ook in het hondje dat hij haar nog gegeven heeft. Het is het laatste tastbare bewijs van zijn bestaan.’En achteraf…….ach, achteraf is alles altijd anders. De werkelijkheid om hem te verliezen had nog meer impact dan ik voorzien had. Er kwam een leegte die moeilijk opgevuld kan worden.

Maar het leven gaat verder, en dat zou hij ook zeker gewild hebben.Tot ziens José, ik hou van jou.

 HOUDOE!!